Bell Rock lighthouse

Door Daan Haalboom

De Inchcape, of Bell Rock, een rots voor de kust van Schotland, is eeuwenlang het toneel geweest van talloze scheepsrampen. Het bij laagtij nét boven de waterspiegel uitstekende rif werd zo gevreesd door zeelieden dat zij vaak de zekerheid van een razende Noordzee en het gevaar van een stranding op de nabije kusten verkozen boven een mogelijke benadering van de Bell Rock. Gelegen op 12 mijl uit de kust wees niets op de aanwezigheid van het rif, maar sinds 1810 waarschuwt het kenmerkende rood-witte schijnsel van de Bell Rock Lighthouse voor deze rots.

De bouwer van deze vuurtoren, Robert Stevenson, schreef in 1821 het boek An Account of the Bell Rock Lighthouse. Dit boek geeft een prachtig beeld van zowel de locatie als de door het rif veroorzaakte gevaren. Daarnaast wordt de bouw van de vuurtoren in detail beschreven, waarbij verschillende ontwerpen besproken worden en de constructie van dag tot dag wordt behandeld.

Robert Stevenson (1772-1850) werd geboren in Glasgow. Zijn vader overleed vrij snel daarna in het Caraïbisch gebied, waarna de financiële situatie van het gezin verslechterde. Zijn moeder hertrouwde met de ingenieur Thomas Smith, die een aanstelling had bij de Northern Lighthouse Board. Op jonge leeftijd kreeg Robert de functie van zijn assistent en al op negentienjarige leeftijd kreeg hij zijn eerste opdracht voor de constructie van een vuurtoren op het eiland Little Cumbrae.[1]

Eerdere markeringen op de Bell Rock

Ter markering van de Bell Rock zijn gedurende de eeuwen voorafgaand aan de bouw van Stevensons vuurtoren diverse pogingen ondernomen om een baken op het rif te plaatsen. De eerste pogingen hiertoe schijnen te zijn ondernomen door monniken uit een nabijgelegen klooster, die een klok op de rots geplaatst zouden hebben.[2] Volgens een legende is de klok kort daarna gestolen door de piraat Ralph the Rover, die, na het wegnemen van het herkenningsteken, zelf aan zijn einde kwam toen hij met zijn schip vast kwam te zitten op de Bell Rock.[3] De constructies die in latere jaren opgericht werden, bleken allemaal niet bestand tegen het geweld van de golven en verdwenen na dagen of maanden stuk voor stuk onder het wateroppervlak. Gezien het gevaar was het rif algemeen bekend binnen Schotland, waardoor door velen een ontwerp voor een vuurtoren werd ingediend. Ook Robert Stevenson, als ingenieur werkzaam bij de Northern Lighthouse Board, maakte na het jaar 1800, waarin hij voor het eerst voet zette op het rif, verschillende ontwerpen voor vuurtorens.[4]

Een inspiratiebron op de Eddystone

Als grote voorbeeld voor Stevenson diende de vuurtoren op de Eddystone, die zich precies voor de haven van Plymouth bevindt.[5] Het verschil tussen de Bell Rock en de Eddystone is dat de Bell Rock bij hoogtij onder 3 meter water staat, terwijl de Eddystone ongeveer op de hoogwaterlijn ligt, wat de constructie van een toren vergemakkelijkte.[6] Desondanks was de bouw van een vuurtoren ook op deze locatie geen gemakkelijke opgave. Twee verschillende houten vuurtorens werden door respectievelijk storm en brand verwoest.[7] Pas halverwege de 18^e eeuw wist de civiel ingenieur John Smeaton een vuurtoren op de rots te bouwen.[8] Hiervoor nam hij een eikenboom als voorbeeld, nadat hij had geconcludeerd dat de vorm van een eik de krachten van de zee op de beste manier zou kunnen weerstaan.[9] Zijn ontwerp voor een vuurtoren kreeg dezelfde gestroomlijnde vorm en is nooit aan de zee ten prooi gevallen. Met dit in zijn achterhoofd koos Robert Stevenson voor een vergelijkbaar ontwerp voor de Bell Rock, maar omdat het voor de bouw van een toren beschikbare oppervlak aanzienlijk groter was, verbreedde hij de basis van de toren flink en kon daarmee een grotere hoogte realiseren. Het uiteindelijke ontwerp dat goedgekeurd werd door de Northern Lighthouse Board was een vuurtoren met een hoogte van 35 meter hoog met een basisdiameter van bijna 13 meter. Naar de top toe neemt de diameter af tot 4 voet, waarbij de ontstane parabolische vorm de kracht van de golven breekt. Stevenson memoreerde zijn voorganger en inspiratiebron met de naam van een bij de bouw van de Bell Rock vuurtoren ingezet schip: de ‘Smeaton’.[10]

Onenigheid

Omdat de voor de bouw van de vuurtoren benodigde financiële middelen niet door de Northern Lighthouse Board konden worden opgebracht, werd bij de overheid een verzoek voor een lening ingediend. Een wet met betrekking tot het lenen van het benodigde bedrag door de Northern Lighthouse Board, waaronder de Bell Rock valt, werd in 1803 door the House of Commons aangenomen. Echter, gezien de grote kustlengte waarlangs tol geïnd zou moeten worden om het onderhoud van de vuurtoren te kunnen bekostigen, werd de wet datzelfde jaar tegengehouden in the House of Lords. Om de noodzakelijkheid van een vuurtoren op dit rif te onderstrepen en het benodigde kapitaal bijeen te krijgen, verzocht de Northern Lighthouse Board de handelscoöperaties van verschillende steden aan de Schotse kust hun visie op de plaatsing van een vuurtoren te geven. Eén van de ontvangen rapporten, van de Corporation of Traders in Leith, schatte het aantal schepen in het voorafgaande decennium dat op de Bell Rock vergaan zou zijn of op de nabije kust in een poging de rots te ontwijken, op meer dan honderd. Hieronder viel ook het linieschip HMS York, dat in januari 1804 met 491 bemanningsleden in de buurt van Arbroath, hoogstwaarschijnlijk op de Bell Rock, ten onder ging. In juli 1806 werd daarom toch een Act of Parliament aangenomen die de Northern Lighthouse Board de mogelijkheid gaf te beginnen met de constructie van een vuurtoren.[11]

De Northern Lighthouse Board vroeg de Schotse ingenieur John Rennie de ingediende voorstellen te beoordelen. Rennie sprak zijn voorkeur uit voor de solide stenen toren van Stevenson, maar stelde wel de nodige aanpassingen aan het ingediende ontwerp voor.[12] Interessant genoeg wordt in het boek An Account of the Bell Rock Lighthouse het initiële ontwerp voor een stenen toren uitgebreid toegelicht door Stevenson, terwijl het ontwerp met de aanpassingen van Rennie, dat uiteindelijk werd goedgekeurd door de Northern Lighthouse Board, slechts wordt afgedaan met ‘een logisch ontwerp dat geen nadere uitleg behoeft’.[13] Zowel Rennie als Stevenson zou later de eer voor het ontwerp van deze vuurtoren opeisen.[14] De Northern Lighthouse Board schreef uiteindelijk Stevenson, de man die de vuurtoren daadwerkelijk had gebouwd, alle eer voor het project toe, tijdens een rede naar aanleiding van zijn overlijden.[15]

Constructie van de vuurtoren

De bouw van de vuurtoren ving aan in de lente van 1807 met het gereedmaken van de rots en het plaatsen van een tijdelijk baken, dat moest voorkomen dat de vuurtoren in aanbouw zou worden verwoest door een nieuwe scheepsramp. Ook fungeerde het baken als onderkomen voor een gedeelte van de bouwploeg en zou het later worden ingezet voor het ophijsen van bouwmaterialen.

Nadat de onderste 9 meter van de toren klaar waren, werd gebruik gemaakt van een gietijzeren balanskraan voor de constructie van de resterende 70 voet. Een mooi mechanisme zorgde ervoor dat de kraan in staat was zichzelf langs deze kolom omhoog te takelen, zodat in principe alleen de kolom verlengd hoefde te worden. Nadat een verdieping gereed was, werd de voet van de kraan omhoog verplaatst zodat de lengte van de kolom niet te groot zou worden. Desalniettemin brak op 26 mei 1810 één van de gietijzeren elementen tijdens het plaatsen van een anderhalve ton zware steen, wat een vertraging van drie dagen opleverde.[16] Ongelukken tijdens de bouw van de dertig meter hoge toren waren niet alleen levensgevaarlijk, maar de vertraging die hieruit volgde ging ook ten koste van de enkele uren per dag dat het tij de mogelijkheid bood aan de vuurtoren te werken. Zodra de toren boven de golven uitstak kon er uiteraard met droge voeten gewerkt worden, maar de per schip aangevoerde stenen konden alleen bij laagtij aan land gebracht en opgehesen worden. Ook was de Bell Rock niet het hele jaar door toegankelijk, wat een belemmering voor een snelle bouw vormde. Op 17 december 1812 werd door de Northern Lighthouse Board algemeen kenbaar gemaakt dat de vuurtoren zijn licht op de 1e februari van 1811 zou ontsteken.[17]

North Carr Rocks, de basis van het ontwerp onderstreept

In de buurt van de Bell Rock liggen de North Carr Rocks. Om schepen niet hier op de rotsen te doen lopen, ontwierp Stevenson een gelijkvormige toren, maar met een kleinere basisdiameter vanwege de beperkte ruimte. De bedoeling was om deze toren uit te voeren als onverlicht baken en een door golfkracht aangedreven klok te installeren waarmee schepen bij nacht en mistige dagen gewaarschuwd zouden worden.[18] Echter, nadat de bouw in 1813 aangevangen was, spoelde vrijwel de complete toren in 1817 van zijn voetstuk. Alleen de onderste vier lagen steen bleven op hun plek, waarna Stevenson ervoor koos een baken van gietijzer op te richten.[19] Interessant hierbij is dat een toren op gietijzeren poten zijn eerste ontwerp voor de Bell Rock was, omdat het ontwerp minder gevoelig zou zijn voor de kracht van de zee. Smeaton had voor de bouw van zijn vuurtoren op de Eddystone al geconstateerd dat de massa van de toren van groot belang was, zeker omdat de stenen voornamelijk door de zwaartekracht op hun plaats gehouden werden en dus bij een kleinere massa van de toren sneller door de zee verwoest zou kunnen worden. Op de North Carr was onvoldoende ruimte voor een stenen baken met een grote basis, waardoor juist een van de verbeteringen die Stevenson voor de Bell Rock Lighthouse had doorgevoerd, namelijk een bredere basis en hiermee een grotere massa van de toren, als essentieel werd onderstreept.[20]

Essentieel bleek de vuurtoren op de Bell Rock voor de scheepvaart zeker te zijn, wat geïllustreerd kan worden met het enige schip dat na de voltooiing van de vuurtoren nog op de Bell Rock verloren zou gaan. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden als voorzorgsmaatregel tegen Duitse onderzeeërs de lichten van de vuurtorens gedoofd, zodat navigatie van de Britse kust bijzonder bemoeilijkt werd. Er was afgesproken dat voor de passage van Engelse schepen de vuurtorens op verzoek hun lichten ontstaken. Het verzoek van de HMS Argyll, die in de nacht van 28 oktober 1915 de Bell Rock zou passeren, kon door het slechte weer niet worden doorgegeven aan de vuurtoren. Het gevolg was dat de vuurtorenwachters de volgende ochtend het schip letterlijk aan de voet van de toren op de Bell Rock aantroffen. Gelukkig konden alle 655 bemanningsleden worden gered.[21]

o-o-o

Daan Haalboom heeft werktuigbouwkunde gestudeerd in Rotterdam en is nu werkzaam als mathematical engineer.

Bronnen:

Smiles, S. (1861). Lives of the engineers, volume II. John Murray.

Stevenson, A. (1851). Memoir of Robert Stevenson, civil engineer. Edinburgh: W. Blackwood and sons.

Stevenson, R. (1824). An Account of the Bell Rock Lighthouse. Edinburgh: Archibald Constable & Co. (https://archive.org/details/stevensonbell1824stev)

http://www.bellrock.org.uk/misc/misc_argyll.ht