Paul de Kruif was een Amerikaanse bacterioloog, die in 1922 besloot de medische wetenschapsjournalistiek in te gaan. Hij hielp Sinclair Lewis met het schrijven van Arrowsmith, een heel leerzaam proces. Ondertussen begon hij met zijn eigen project: het schrijven van een boek over de grote onderzoekers van infectieziekten, zoals we in deel 1 van dit tweeluik over Paul de Kruif zagen. Hij beschreef hun karakters, problemen bij hun onderzoek en hield zijn vrienden op de hoogte van zijn vorderingen. In dit tweede deel zien we hoe het boek met de verzamelde opstellen, Microbe Hunters, een onverwacht succes werd. Verschillende boekbesprekingen tonen dat niet iedereen zo enthousiast was, ook niet over de Nederlandse versie Bacteriënjagers. Toch bleef het boek generaties lang een inspiratie voor jonge mensen.
Het schrijven, doorploegen van archieven en de interviews met onderzoekers was uitputtend voor Paul: “I am sweating abominably at the writing of Microbe Hunters –in fact, last night I pissed blood….”[1] Maar er stonden nog andere medisch onderzoekers op zijn lijstje. Paul zocht Theobald Smith bijvoorbeeld persoonlijk op. Smith was onderzoeker aan het Rockefeller onderzoeksinstituut in Princeton. Hij was één van de twee Amerikanen aan wie Paul een hoofdstuk wijdde. Smith was de eerste die ontdekte dat een bepaalde ziekte werd veroorzaakt door een ectoparasiet: vee kreeg de Texas koorts door teken, die de protozo Babesia bovis bij zich droegen, die zich op hun beurt vermenigvuldigden in rode bloedcellen – net zoals de malariaparasiet. De dag van deze ontdekking in 1889 was een gedenkwaardige geweest voor Smith en Paul herinnerde zich dat de oude man had gezegd: “This made mankind turn a corner.” Inderdaad, na Smith ontdekten ook Ross en Grassi, Reed en Bruce dat bijtende insecten ziekteverwekkers konden overbrengen. Door de bestrijding van deze vectoren konden die ziekten sindsdien worden beteugeld.
De tweede Amerikaan die een plaats kreeg in Microbe Hunters was de legerarts Walter Reed. Met zijn onderzoek in Cuba rond 1900 bevestigde Reed het allang bestaande vermoeden dat muggen de overbrengers waren van gele koorts, een gevaarlijke ziekte die in de zuidelijke staten van Amerika epidemisch voorkwam en vele slachtoffers maakte. Paul citeerde Reed die een grap vertelde, waarmee hij een groep sceptische bezoekers van het muggenlaboratorium de stuipen op het lijf joeg:
Then the gauze lid came off a jar of the she-mosquitoes (of course it was by accident) and into the room with wicked lustful eyes on those learned scientists, the[y] buzzed. Alas for skepticism! Away went all doubts! From the room rushed the eminent servants of knowledge! Down went the screen door with a crash – such was the vehemence of their conviction that Walter Reed was right. (Though it happened that this particular jar of mosquitoes was not contaminated).[2]
De werkelijkheid van Reeds groep was minder grappig: verschillende mannen raakten geïnfecteerd en stierven, onder wie de jonge arts Jesse Lazear. De schrijver Sidney Howard baseerde zijn toneelstuk ‘Yellow Jack’ uit 1934 op deze dramatische geschiedenis, waarbij De Kruif als adviseur optrad.[3] Vier jaar later werd het verhaal ook nog verfilmd, maar daar had Paul niets mee te maken.
Het laatste verhaal wijdde Paul aan zijn naamgenoot Paul Ehrlich door wiens werk hij al vroeg gefascineerd was. Ehrlich had een geneesmiddel ontdekt tegen syphilis. Al eerder schreef Paul een populair artikel over deze wijd verspreide ziekte waarover niemand sprak: ‘The Truth about Syphilis’.[4] Nu beschreef hij hoe Ehrlich eindeloos allerlei chemisch stoffen uitprobeerde op patiënten met dementia paralytica, het ver gevorderde stadium van syphilis. Na 605 experimenten vond hij een stof gebaseerd op arseen, het leek een wondermiddel. Later bleek dat nummer 606 bijwerkingen had en werden er andere arseenderivaten ontwikkeld die beter te verdragen waren voor de onfortuinlijke patiënten. Maar Ehrlich bleef de man van de Zauberkugel, door De Kruif “magic bullet” genoemd. Dit werd een staande uitdrukking in het Engels voor oplossingen van allerlei problemen.
De eindsprint
In mei 1925 schreef Paul aan zijn vriend, de schrijver-dichter Clarence Day: “For three months I have been walking in a fog – my whole self (such as it is) turned inward on the characters of microbe hunters. It is going to be a good book, well worth the [two] years I am spending on it.”[5] In dezelfde brief kondigde hij aan dat door bemiddeling van zijn uitgevers het tijdschrift The Country Gentleman de hoofdstukken over Pasteur, Koch en Smith had gekocht voor 4000 dollars en dat ze geïnteresseerd waren in de rest. Paul had zijn twijfels: “the rest is going to contain some stuff absolutely too grotesque for any magazine”, doelend op de onverkwikkelijke strijd tussen Ross en Grassi (zie deel 1).
In September 1925 was het boek bijna af en Paul verzuchtte tegen een vriend, de patholoog Dr. Ludvig Hektoen: “At present I am toiling, dog-tired, winded, my tongue hanging out, on the last lap of Microbe Hunters.”[6] In oktober gingen de laatste hoofdstukken naar de uitgevers en in november kreeg hij de drukproeven. Kort voor publicatie had Paul contact met Irita Van Doren, de literaire redacteur van The Nation. Hij beantwoordde haar (verloren gegane) brief, waaruit blijkt dat hij hard en in zijn eentje aan dit project werkte, dat het idee al was ontstaan toen hij bacteriologie studeerde en hoe talloze valse starts, ruwe schetsen en grappen in de prullenmand waren beland. De uitgever had “swung the lash over me always, trying to get me write better and better” en gaf hem geen enkele hoop op succes.
Microbe Hunters […] is the result of fifteen years of brooding on the strange spirit of those outlandish men. […] Of course, I have tried to make it popular! It was written for taxi-drivers, trappers, farmers, children, and for myself…thanks for anything you may be able to do to bring the book to the notion of those citizens who, not being members of our “intelligentia,” will not be repelled by the childish antics of the microbe hunters.[7]
Het was gepopulariseerde wetenschap, maar voor “babes and sucklings” vereiste het toch een behoorlijk niveau van kennis voor zij de inhoud konden waarderen. Microbe Hunters werd gedrukt in een oplage van 2800 en als een non-fictie boek voor een breed publiek waren de uitgevers tevreden als het uitverkocht zou raken. Maar, zoals Paul zich herinnerde, “the sales exploded in our faces”.
Reacties op Microbe Hunters
Eén van de recensenten, Hans Zinsser, bacterioloog aan de Harvard Medical School, gaf in een brief aan Paul toe dat hij tamelijk ruw en onbeschoft was geweest over Arrowsmith. Hij waardeerde het dat Paul hem toch een recensie-exemplaar van Microbe Hunters had gestuurd: “this book makes me feel you will get very far with writing – not that the opinion of a bug hunter is of any literary critical value. I am very much wondering what your next theme will be.”[8] Bijna tien jaar later publiceerde Zinsser zijn boek Rats, Lice, and History. Het is vaak vergeleken met Microbe Hunters, waarbij Zinssers boek over tyfus er meestal beter vanaf kwam. Overigens leverde hij daarin weer kritiek op een nieuw boek van De Kruif: “De Kruif is far too intelligent a man not to have known, when he wrote his thriller on Men against Death, that raucous laughter would be its reception in the laboratories and in the field where the work he describes is being done.” [9] Van dat schorre gelach bleek vervolgens weinig. Men against Death had eenzelfde opzet als Microbe Hunters, maar ging alleen over Amerikaanse dokters en onderzoekers. Het werd een bestseller met 57 herdrukken, vanwege zijn verhalen over dramatische moeder- en kindersterfte, over syfilis en nieuwe genezingsmethoden, over de epidemie van papagaaienziekte bij mensen, etc.[10] En Pauls opmerking over dit boek geldt voor al zijn pennenvruchten: “I have no desire whatever for my book to be permanent. The reason I write conscientiously in the jargon of the moment is that it is the plain folks of the moment I’m writing for… Well, my vernacular is old Paul himself, and to hell with those of a hundred years from now who can’t decipher it.”[11]
Schrijver en criticus Leon Whipple meende in The Survey Graphic dat Microbe Hunters geen boek voor wetenschappers was: die zouden het melodrama belachelijk vinden of het veroordelen. Maar dit bleek eerder kritiek op de wetenschappers dan op Pauls boek:
the book is a kind of rhapsodical epic that leaves your head dizzy before man’s struggle for knowledge and your heart bulging with pride at man’s blind ingenuity, his inexplicable curiosity, his stupid pertinency and his stark courage. Fascinating.[12]
Sommige recensenten hadden problemen met de gesprekken die Paul zijn helden in de mond legde. Een van hen was Morris Fishbein, de dokter die Paul aan Sinclair Lewis had voorgesteld en met wie Paul al een paar aanvaringen had gehad. Fishbein begon zijn commentaar met de –onnodige – mededeling dat de schrijver, een briljant bacterioloog met slechts een vleugje geneeskunde in zijn opleiding, een tomeloze radicaal was, een vrijdenker en misschien een vrij-drinker (Amerika was drooggelegd!). Hij vervolgde:
De Kruif puts into the mouths of his heroes words, even dialect, that they could not possibly be conceived to have uttered. It disturbs me a little. Yet, the book is intensely readable and leaves an exceedingly human impression of these men. Microbe Hunters is, by and large, a fine accomplishment.”[13]
Paul zou 25 jaar lang, zolang Fishbein redacteur was van de Journal of the American Medical Association op gespannen voet met hem staan. Fishbein werd in die functie de invloedrijke spreekbuis van de medische hiërarchie en verdediger van de geneeskundige status quo: betaling per consult en behandeling aan de dokter; géén verzekering. De Kruif stond juist voor hervorming van de gezondheidszorg: pre-paid care, groepspraktijken en een rol voor de overheid. Zulke hervormingen werden beschouwd als “socialized medicine”, een doorn in het oog van de American Medical Association.
Niet alle commentaren op Microbe Hunters waren vriendelijk. Over Pauls bespreking van de ruzie tussen Ross en Grassi (besproken in deel 1 van dit tweeluik) werd Sir Ronald Ross in Londen woedend, omdat Paul het werk van Grassi te positief afschilderde. Tenslotte was hij, Ross, het die in 1902 de Nobelprijs had gekregen en niet Grassi! Ross schreef een protestartikel met de titel ‘Simian journalism’ tegen “one Paul de Kruif, whose name is entirely unknown to me.”[14] Hij voelde zich persoonlijk beledigd over de manier waarop hij was geportretteerd, maar vooral stak hem het gunstige licht waarin Grassi was gezet. “The further adventures of Grassi, as related by Mr. Paul de Kruif, remind one of the equally surprising adventures of Sindbad the Sailor or of the late Baron Munchhausen”. Geen woord van waardering over de manier waarop deze onbekende De Kruif zijn Memoirs uit 1923 had geciteerd. Ross, die een moeilijk en impulsief karakter had, dreigde met een rechtszaak als de Engelse uitgever dit hoofdstuk zou publiceren, en dus bleef het Britse publiek verstoken van de minder bevooroordeelde versie van deze ruzie, waarmee het moderne malaria-onderzoek was begonnen.[15]
Ross sloot zich ook aan bij een groep wetenschappers die protesteerden tegen het hoofdstuk over Afrikaanse slaapziekte, waarin Paul David Bruce als de ontdekker van de tseetseevlieg als overbrenger had gepresenteerd. Aldo Castellani eiste deze ontdekking op en Paul voelde zich gedwongen om zijn verhaal te verdedigen met “the copious proofs, confirmed officially by the Royal Society, that David Bruce, and not Castellani, was the real discoverer.” Maar ook dit hoofdstuk werd weggelaten uit de Engelse editie, omdat opnieuw met een rechtszaak werd gedreigd.[16] Voor Paul was dit het einde van de affaire en hij genoot van het succes van de Amerikaanse editie.
Natuurlijk stuurde Paul zijn boek naar de bioloog Clifford Dobell, die hem van veel materiaal had voorzien. Aanvankelijk antwoordde deze met een paar oppervlakkige opmerkingen en Paul reageerde geïrriteerd. Dobell stuurde toen een lange brief met een verontschuldiging, maar daarna was hij ook heel direct: “Don’t be so damned touchy. Do you expect me to treat you as a novelist? […] Don’t be such a damned snob.” En over Microbe Hunters:
It is an extraordinary achievement in popularization. Now why the Hell are you amazed with me for saying this? You say it is “much more than that?” It is – and it isn’t. What did you set out to do? Do you think that you have written a serious scientific history of the subject? You didn’t write this book as a contribution to the history of science. You wrote it, in the first place, to make money. (You may say you didn’t: but I ask you – would you rather it were a Best-Seller now, or that some obscure unborn student of the subject – a century hence – should consult it for hard historic facts?)[17]
Ondanks deze directe woorden bleven beide mannen op afstand bevriend en maakte Paul actief propaganda voor Dobells boek over Van Leeuwenhoek, dat in 1932 verscheen.[18]
In Nederland nam het Haags Maandblad in 1926 de artikelen van De Kruif over uit de Country Gentleman. En toen Bacteriënjagers hier een jaar later verscheen, werd het boek in Nederlandse kranten en tijdschriften over het algemeen goed ontvangen. Men vond het zeker ook interessant voor het Indische publiek, “omdat bacteriënjagers voor ons gewerkt hebben en onveilig terrein tot betrouwbaar land hebben gemaakt”.[19] Eén Nederlandse recensie was zeer afkeurend van toon. In De Tijd van 20 mei 1927 publiceerde de katholieke student geneeskunde H.A.P.C. Oomen “meer dan een ampele bespreking”.[20] Hij had bezwaren tegen de sfeer en de stijl van het boek en tegen de mentaliteit van De Kruif. De manier waarop onderzoekers werden gepresenteerd was “heroworship”. Experimentatoren vermeerderden weliswaar in hoge mate onze empirische kennis, maar verrijkten de (katholieke) levensbeschouwing niet. Met zijn opgeschroefde verteltrant aangevuld met fantasie offerde De Kruif betrouwbaarheid op aan de leesbaarheid. De recensent vond het boek vooral leesbaar voor bewaarschoolkinderen en alle niet-alfabeten.[21] Dit bedoelde hij niet als een compliment: het boek vond hij zo oppervlakkig en lichtzinnig, dat hij een zeer funeste uitwerking vreesde op het niet ter zake kundige en kritiekloze publiek. Daarom “wensch ik het kort en goed als gevaarlijk te kwalificeren […] omdat het met een humbug sacré solt met dingen die onze land- en rasgenooten heilig moet zijn: waarheidsliefde en levensbeschouwing.”
Maar niet alleen met die Nederlandse waarheidsliefde en levensbeschouwing was het kennelijk droevig gesteld, getuige wat directeur J.P. Bijl van het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde in Leiden in 1937 schreef in zijn jaarverslag. Met de nodige humor stelde hij de toestand van zijn laboratoria aan de kaak, waaruit de bekendheid met Pauls bestseller voor ‘leken’ blijkt:
De toestand, waarin gebouwen en instrumentarium verkeeren, kan gevoeglijk als noodtoestand bestempeld worden. De bij leeken, die ‘Bacteriënjagers’ van de Kruyff gelezen hebben, heerschende opvatting, dat, aangezien Pasteur beroemde onderzoekingen verricht heeft in een oude spoorwegwagen, men dus ook in aftandse huizen bacteriologisch, histologisch, serologisch, in het algemeen logisch werken kan, is zeer vereerend voor de onderzoekers, die zoodoende met Pasteur vergeleken worden, maar desondanks wordt door allen, die aan het Instituut werkzaam zijn hartelijk gehoopt, dat de pogingen van het Bestuur om tot een betere huisvesting te komen, spoedig zullen slagen.[22]
Bacteriënjagers beleefde een zevende en laatste druk in 1950.
Een blijvertje
Pas toen hij op leeftijd was gekomen realiseerde Paul zich dat hij geluk had gehad met zijn keuze voor het onderwerp, zonder idee over de markt. Bovendien viel het bloemrijke en soms wat ordinaire taalgebruik waarmee hij zijn helden beschreef goed bij de lezers. Achteraf gezien dreef hij ook mee op de golf van enorme interesse van het publiek voor nieuwe informatie over wetenschap en gezondheid in die tijd en de bekendheid van Pasteur en Koch als grote helden.
Samen met Arrowsmith is Microbe Hunters de aanleiding geworden voor honderden jonge mensen om geneeskunde of biologie te gaan studeren, zoals op te maken is uit de vele terugblikken van artsen en onderzoekers, onder wie een aantal Nobellaureaten. Microbe Hunters is in ongeveer 20 talen verschenen en voor de zoveelste maal herdrukt in 2005. Het is de vraag of het bij de huidige generatie jonge onderzoekers en medisch historici nog bekend is en gewaardeerd wordt. Wat in ieder geval veranderd is in geschiedschrijving is de waardering voor heldendom. Al was Paul geen historicus, hij probeerde als man van zijn tijd, de “earnest, crazy, brave, and bungling bozos, the big bacteriologists” een menselijk gezicht te geven. Maar ook de onderwerpen van zijn popularisering veranderden. Het werden minder de medische wetenschappers en meer de producten die zij ontwikkelden. De eminente medisch historicus Henry Sigerist schreef over hem: “De Kruif grew with every book he wrote. He came to realize that scientific conquests are not enough, that the results of science have to be applied in order to bear fruit.”[23]
Nieuws over nieuwe geneesmiddelen en technieken werd gewaardeerd in een cultuur met groeiende belangstelling voor consumptie. En veel van De Kruifs latere artikelen in Reader’s Digest begonnen met “New hope for…” Hij dacht, zoals zovelen na hem, dat allerlei ziekten beheerst of uitgeroeid konden worden dankzij de vooruitgang van de wetenschap. In onze tijd waarin resistentie tegen antibiotica om zich heen grijpt en nieuwe infectieziekten bij de mens en zijn vee en gewassen opduiken, weten we beter. Wetenschappers en dokters –niet alleen bacteriënjagers!- zien zich steeds opnieuw gesteld voor gevaren die de gezondheid bedreigen. Net als Leeuwenhoek, Koch en Pasteur staan ze voor moeilijk oplosbare problemen en het is hun uitdaging die te lijf te gaan. Tegelijk is het de opdracht van wetenschapsjournalisten en wetenschapshistorici om die inspanningen aan het publiek duidelijk te maken. Zo stelt Thomas Goetz, die recent opnieuw de geschiedenissen van Koch en Pasteur beschreef in zijn boek The Remedy (2014) dat “de Kruif’s tone is a bit out of tune with a modern ear, but his enthusiasm for the subject matter inspired me to find a new way to knit these facts into something new.”[24] Daarom blijft Microbe Hunters een inspirerende klassieker.
o-o-o
Jan Peter Verhave is gepensioneerd als parasitoloog aan de afdeling Medische Microbiologie van het Radboud Medisch Centrum te Nijmegen. Hij promoveerde in 1975 op experimentele vaccinatie tegen malaria. Na zijn emeritaat werd hij uitgenodigd om aan het Van Raalte Institute, Hope College, Holland Michigan een studie te maken van de ziekten en doodsoorzaken van Hollandse immigranten in Michigan (1847-1875) en werd honorary research fellow van het Institute. Daarna volgde hij met goed gevolg de master course medische geschiedenis aan de Vrije Universiteit, met een scriptie over Paul de Kruif. Intussen is een tiental artikelen over De Kruif verschenen in verschillende tijdschriften en bundels. Zijn biografie van Paul de Kruif, A Constant State of Emergency, zal binnenkort worden gepubliceerd. Hij schreef ook een biografie over de Amsterdamse malarioloog Nicolaas Swellengrebel (The Moses of Malaria, Erasmus Publishing Rotterdam, 2011).
Featured image: tekening lezer ‘Bacteriënjagers’, RIVM Jubileumboek. In 2009 gaf het 100-jarige Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu een jubileumboek uit met de titel Bacteriënjagers en andere verhalen, door Afke van der Toolen en Erik Kriek (afbeelding met toestemming van de auteurs).
[1] Brief De Kruif aan Mencken, 9 mei 1925; H.L. Mencken Papers, The New York Public Library.
[2] Paul de Kruif, Microbe Hunters, 329-330.
[3] Eind jaren twintig bezweken nog eens vier gele koorts onderzoekers (onder wie de beroemde Dr. Hideyo Noguchi) aan deze ziekte.
[4] Hearst’s International (oktober 1922).
[5] Brief De Kruif aan Clarence Day, 25 mei 1925; Clarence Day Papers, The New York Public Library.
[6] J.P. Verhave, ‘A Norse and Dutch Friendship’, Hektoen International 2 (februari 2010) 1.
[7] Brief De Kruif aan Van Doren, 28 januari 1926; Irita Taylor Van Doren Papers, Library of Congress, Manuscript Division.
[8] Brieven van Zinsser aan De Kruif, 29 januari en 5 & 24 februari, 1926, plus tekst van de bespreking (in New York Evening Post Literary Review en Saturday Review of Literature) in de Paul de Kruif map, Holland Museum Archive.
[9] Hans Zinsser, Rats, Lice, and History (Piscataway, New Jersey, Transaction Publ., 2008 (oorspronkelijk 1935)), 13.
[10] Nederlandse vertaling Strijders voor het Leven (Amsterdam, Van Holkema & Warendorf, 1934).
[11] Brief De Kruif aan Howard, 2 january 1933; Sidney Coe Howard Papers, The Bancroft Library, University of California, Berkeley.
[12] Leon Whipple, ‘Melodrama from the Laboratory’, The Survey Graphic 56 (1926) 43. SG was een opinieblad over sociale en politieke zaken.
[13] Morris Fishbein, ‘Romance of Microbe hunting’, The New York Sun (February 20, 1926).
[14] Sir Ronald Ross, ‘Simian Journalism’, Journal of Tropical Medicine and Hygiene 29 (1926); 335-337 (October 1, 1926).
[15] Verhave, ‘Clifford Dobell and the making of Paul de Kruif’s Microbe Hunters’, Medical History 54 (2010); 529–536. Drie brieven van Dobell aan De Kruif in de Paul de Kruif map, Holland Museum Archive.
[16] In de Paul de Kruif map, Holland Museum Archive, bevinden zich de brieven en publicaties over deze zaak, door David Nabarro, George Low, Aldo Castellani en Ronald Ross, evenals het weerwoord van De Kruif.
[17] Brief Dobell aan De Kruif, 25 juni 1926.
[18] Clifford Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (New York, Harcourt & Brace, 1932);
Brian J. Ford, ‘The Leeuwenhoekiana of Clifford Dobell.’ Notes and Records of the Royal Society of London 41 (1986) 11, 95-105.
[19] Dr. E.H. Hermans, Soerabaijasch Handelsblad (12 oktober 1929).
[20] Janus Oomen zou later een gerespecteerd tropenarts, kinderarts, voedingsdeskundige en hoogleraar worden.
[21] Deze omschrijving komt overeen met Paul’s eigen kwalificatie “for babes and sucklings”, maar die komt niet voor in het boek en dus kon Oomen dat niet weten.
[22] J.P. Bijl, Mededeelingen uit het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde 1937 (Leiden, [1938]) 4. Met dank aan Floor Haalboom, die dit commentaar aanreikte.
[23] Henri E. Sigerist, ‘The Man against Death’, New Masses (7 June, 1938) 22-24.
[24] Bespreking van Thomas Goetz, The Remedy, door D. Shaywitz in Pharma & Health care (21 april 2014) (“I’ve long wished Microbe Hunters could be updated…”), met het geciteerde commentaar van Thomas Goetz. (www.forbes.com/../microbe-hunters)